Zittenblijven: de zin en onzin van een jaartje overdoen

Is er op korte termijn wel een positief effect meetbaar, op de langere termijn (na enkele jaren) is dat effect bijna altijd weg. Het jaar dat wordt overgedaan, verloopt doorgaans wel zeer voorspoedig. Dat is logisch, omdat het kind de stof al een keer gehad heeft. Na een aantal jaren is het effect echter verdwenen en zit het kind weer op hetzelfde niveau als voor het zittenblijven. De 'winst': een jaar tijdverlies en een grotere kennisafstand tot leeftijdsgenoten.

Onderwijsdeskundige Hans Luyten onderzocht de effecten van zittenblijven en kwam tot de conclusie dat zittenblijven vaak zelfs een averechts effect heeft. Een zwakke leerling ontwikkelt zich beter als hij door mag naar het volgende jaar, dan wanneer hij moet blijven zitten.
 

De meeste kinderen die op de basisschool doubleren, doen dat in groep 2: kinderen die aan het eind van groep 2 nog niet toe zijn aan groep 3, blijven een jaartje extra in de kleutergroepen. Landelijk gaat dat om 10 procent van de kinderen, zo laten cijfers van de Rijksoverheid zien.  'Doorkleuteren' of 'kleuterverlenging' wordt dit in schooljargon genoemd.

De overheid wil daar van af. In 2016 kwamen staatssecretaris Sander Dekker en de PO-raad met een gezamenlijk advies om het doorkleuteren te beperken. ‘Op veel scholen is groep 2 heel speels en groep 3 heel schools. Daardoor vinden ouders en leraren de overstap voor kleuters vaak te groot’, constateerde Dekker. Hij stelde dat scholen onvoldoende rekening houden met de sprongsgewijze ontwikkeling van jonge kinderen. 'Scholen kunnen hun onderwijs flexibeler indelen, waardoor kinderen makkelijker aansluiting vinden in groep 3.'

 

Als argumenten voor een jaar langer in groep 2 blijven worden vaak zaken genoemd als: te jong, te speels, te weinig concentratie. Dat zijn sociale-emotionele overwegingen. Gevoelsmatig lijkt het best logisch om zulke kinderen een jaartje extra kleuteren te 'gunnen'.

Toch schieten deze kinderen maar weinig op met hun jaar extra in groep 2. Ze hebben veel vaker sociaal-emotionele problemen dan hun nieuwe en jongere klasgenoten, al zijn ze tijdelijk wel wat populairder bij hun nieuwe klasgenoten.

Leerlingen spelen daarentegen liever met klasgenoten die in het normale tempo van groep 2 naar groep 3 zijn gegaan dan met zittenblijvers, zo blijkt uit een rapport van de PO-raad.

Dat doubleren niet leidt tot hogere schoolprestaties blijkt ook uit de samenstelling van de leerlingenpopulatie in de lagere onderwijstypen van het voortgezet onderwijs. Bijna 45 procent van die leerlingen is op de basisschool een keer blijven zitten.

Bovendien blijkt de kans op voortijdig schoolverlaten op de middelbare school aanmerkelijk hoger als leerlingen in het basisonderwijs vertraging hebben opgelopen. Zwakke leerlingen die nooit zijn blijven zitten halen vaker een diploma.
 

Er bestaan geen landelijke voorschriften die gelden voor het bevorderen of laten doubleren van leerlingen. Basisscholen bepalen zelf de regels voor overgang naar een volgende groep. Die regels zijn terug te vinden in de schoolgids. De overheid vindt dat zittenblijven zoveel mogelijk vermeden moet worden, omdat de problemen die kinderen hebben vaak blijven bestaan, of ze nu wel of niet blijven zitten.