'Ontluikende geletterdheid' en ander kleuterjargon

​‘Ontluikende geletterdheid’, ‘fonemisch bewustzijn’, 'auditieve discriminatie' - gaat dit over jouw kleuter? In een gesprekje met de leerkracht van groep 1 of 2 kan het je als ouders soms duizelen. Wat betekenen al die begrippen die de juf gebruik in hemelsnaam? Geen paniek, met dit korte cursusje kleuterjargon begrijp je het allemaal.

Jargon van het kleuteronderwijs

Ben jij al thuis in het jargon van groep 1 en 2? Als je kind in de kleutergroepen zit, is het handig om een aantal veelgebruikte onderwijstermen te kennen. Niet alleen begrijp je dan beter wat de juf of meester je vertelt, het geeft je ook meer inzicht in wat je kind leert in groep 1 en 2 en hoe je kind dat leert. 

Want het kleuteronderwijs is meer dan in de zandbak spelen, schommelen, voorlezen en wachten tot de plasketting weer vrij is. Veel meer dan vroeger duiken ook in groep 1 en 2 al letters en cijfers op en wordt je kind voorbereid op het schoolsere leren in groep 3.

Woorden die in het onderwijs vaak worden gebruikt voor groep 1 en 2 zijn voorbereidend en ontluikend. Ze geven precies aan waar het in de kleutergroepen om draait: spelenderwijs ontwikkelen keuters zich op allerlei manieren.

 

Voorbereidend lezen, rekenen en schrijven

Het woord ‘voorbereidend’ kom je groep 1 en 2 tegen in combinatie met lezen, rekenen en schrijven. Hierbij worden activiteiten bedoeld die bewust worden ingezet om je kind beetje bij beetje voor te bereiden op het echte leren lezen, rekenen en schrijven in groep 3.

Als je kind thuiskomt met een werkje waarin steeds drie paarden, drie geiten en drie olifanten zijn omcirkeld, zul je dit waarschijnlijk wel herkennen als een opstapje naar tellen en rekenen.

Veel vaker zul je helemaal niet doorhebben dat er een doel zat achter de activiteit waarover je kleuter thuis vertelt. Was ophangen met wasknijpers of tekenen met scheerschuim zijn bijvoorbeeld prima oefeningen in voorbereiding op het leren schrijven. En spelen in de poppenkast of in de verkleedhoek (rollenspel) is weer heel goed voor de mondelinge taalvaardigheid en woordenschatontwikkeling.

In het artikel Voorbereidend lezen in groep 1 en 2 vind je nog veel meer voorbeelden van wat je kind doet bij ‘voorbereidend lezen’.

 

Beredeneerd aanbod

De leerkracht stelt dus een gestructureerd pakket aan activiteiten, werkjes en spelletjes samen dat kinderen stimuleert in hun ontwikkeling en helpt kennis en vaardigheden te vergaren die ze nodig hebben om in groep 3 te leren lezen, rekenen en schrijven. Dit heet een beredeneerd aanbod.

 

Ontluikende geletterheid, ontluikende gecijferdheid

Zoals een bloem ontluikt, zo ontvouwen ook kleuters zich in de loop van groep 1 en 2. Kinderen ontwikkelen allerlei inzichten ten aanzien van taal en rekenen. Die inzichten hebben ze nodig om te beginnen met leren lezen en leren rekenen.

Door het woord ‘ontluikend’ kun je denken dat geletterdheid en gecijferdheid zich volledig spontaan ontwikkelen, maar dat is niet zo. Het inzicht in taal en rekenen ontwikkelt zich bij jonge kinderen vooral in interactie met de omgeving: de leerkracht, ouders, klasgenoten, broertjes en zusjes.

Ontluikende geletterdheid en ontluikende gecijferdheid gaan over in respectievelijk beginnend lezen en beginnend rekenen. Soms worden de termen 'ontluikende geletterdheid' en 'ontluikende gecijferheid' voorbehouden aan de periode vóór de basisschool, maar ze worden net zo goed voor kleuters gebruikt.

 

Fonemisch bewustzijn

Fonemische bewustzijn is een voorbeeld van iets wat een kind ontwikkelt als zijn geletterdheid ontluikt. Fonemisch bewustzijn is het begrip dat gesproken woorden uit klanken bestaan. Het woord maan bestaat bijvoorbeeld uit de klanken m-aa-n (spreek uit: mmmm-aaaa-nnnn). Je begrijpt wel dat het zonder dit fonemisch bewustzijn niet lukt om te leren lezen.

 

Auditieve discriminatie

Auditieve discriminatie is een begrip dat met het voorgaande samenhangt. Het is het vermogen van je kind om klanken te herkennen. In groep 1 en 2 wordt dit geoefend met spelletjes met begin- en eindrijm, liedjes zingen en lettergrepen klappen.

 

Passieve en actieve woordenschat

Kleuters leren er ontzettend veel nieuwe woorden bij. De woorden die ze kennen zijn hun woordenschat. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de passieve woordenschat en de actieve woordenschat.

De actieve woordenschat bestaat uit alle woorden die je kind zelf gebruikt. De passieve woordenschat is veel groter: dit zijn alle woorden die je kind begrijpt, ook al zal gebruikt het ze zelf nog niet.

De passieve woordenschat groeit van ongeveer 4000 woorden aan het begin van groep 1 tot ongeveer 7000 woorden aan het einde van groep 2. De actieve woordenschat neemt in de kleutergroepen toe van 2000 tot 3500. Een goede woordenschat is heel belangrijk.

Lees ook: Hoe vergroot je de woordenschat? om te ontdekken hoe je je kind kunt helpen nieuwe woorden te leren.

 

Sociaal-emotionele ontwikkeling

Naast de aandacht voor taal, rekenen en motorische ontwikkeling is ook de sociaal-emotionele ontwikkeling een aspect dat veel aandacht krijgt in de kleuterjaren. Hierbij moet je denken aan het ontwikkelen van emoties, het zelfbeeld en het temperament van je kind.

Strikt genomen is de sociale ontwikkeling (begrip krijgen voor andere mensen en het ontwikkelen van positief gedrag ten opzichte van anderen) iets anders dan de emotionele ontwikkeling (leren om gevoelens van jezelf en anderen te begrijpen en daar goed mee om te gaan), maar de twee worden doorgaans als onafscheidelijk duo gebruikt.

Achterstanden in de sociaal-emotionele ontwikkeling worden vaak als argument genoemd bij de beslissing om kleuters na groep 2 niet te laten overgaan naar groep 3 maar een jaar langer te laten ‘doorkleuteren’.

Lees ook: Sociaal-emotionele mijlpalen van kinderen