Leren schrijven begint met een goede potloodgreep

Met het woord potloodgreep of pengreep/pennengreep wordt de manier aangeduid waarop kinderen hun potlood of pen vasthouden. Het aanleren van de juiste potloodgreep is een van de belangrijkste motorische vaardigheden die kleuters onder de knie moeten krijgen.

Het is belangrijk een goede pengreep aan te leren op kleuterleeftijd of op zijn laatst in groep 3, want zodra de pengreep is ingesleten, is hij nog moeilijk te corrigeren. Maar het op de juiste manier vasthouden van de pen blijft gedurende de hele basisschoolperiode een belangrijk punt van aandacht in het schrijfonderwijs.
 

Wie zich als kind aanwent om een pen/potlood op de juiste manier vast te houden, heeft daar zijn/haar hele leven profijt van. Een juiste pengreep voorkomt kramp en vermoeidheid (de bekende 'lamme arm van het schrijven') en zorgt bovendien voor een netter handschrift. 

Hoewel steeds vaker stemmen opgaan dat goed kunnen schrijven tegenwoordig niet meer zo erg belangrijk is - we gebruiken immers voor heel veel zaken de computer - is het belang van een net handschrift en een soepele manier van schrijven nog altijd groot zolang schrijven een rol speelt in ons onderwijssysteem en onze maatschappij.

 

Voor kinderen is vlot en krampvrij kunnen schrijven van wezenlijk belang voor een succesvolle schoolcarrière. Zonder de juiste schrijftechniek kunnen kinderen in de hogere groepen van de basisschool vaak niet het benodigde schrijftempo halen (of ze beginnen in hun haast zo slordig te schrijven dat het haast onleesbaar wordt).

Op de middelbare school en het hoger onderwijs geldt dat nog veel sterker. Daar ligt het tempo nog hoger, zodat ze het helemaal niet meer kunnen volgen en soms een zware leerachterstand oplopen of onleesbare antwoorden opschrijven bij proefwerken en tentamens.

 

Bij een goede potloodgreep pakken duim en wijsvinger samen het potlood vast, de middelvinger ondersteunt het potlood: de driepuntsgreep. Sommige kinderen houden hun potlood maar net boven de punt vast. Daardoor buigen ze zich tijdens het schrijven te ver voorover omdat ze graag de potloodpunt willen zien.

Ze moeten leren het potlood boven het afgeslepen gedeelte vast te houden: rechtshandigen ongeveer 2 centimeter boven het puntje, linkshandigen zo'n 2,5 à 3 centimeter. Veelvoorkomende fouten: wijsvinger én middelvinger op het potlood, meerdere vingers op het potlood of de duim gaat over de wijsvinger heen.

 

Natuurlijk kan je met een andere pennengreep ook schrijven, maar het is eenvoudigweg niet de beste en vlotste manier om te schrijven. Je kunt het vergelijken met technieken die in sport worden aangeleerd. Je kunt bijvoorbeeld ook best met je tenen tegen een voetbal stampen, maar het is niet de beste voetbaltechniek en het geeft dus ook niet het beste resultaat.

 

Hoe help je je kind de juiste potloodgreep aan te leren?

• Laat jonge kinderen veel knutselen en tekenen. Knippen, plakken, kleurplaten inkleuren - het helpt allemaal bij het verbeteren van de fijne motoriek en oog-handcoördinatie. Geschikt oefenmateriaal voor driejarigen: hamertje tik, kralen rijgen, zandtafel, magneetjes, playmaïs, rijgkaarten, vingerpopjes. Vul dat voor vierjarigen aan met: krijtbord, stiften, kleurtjes, sjablonen, gum en puntenslijper, (vinger)verf, schaar, zand, nietmachine, perforator, scheerschuim, prikpen.
• Stimuleer kinderen vanaf zo jong mogelijke leeftijd om de juiste potloodgreep te gebruiken. Wat je niet verkeerd aanleert, hoef je ook niet af te leren. Jonge kinderen zijn vaak erg ontvankelijk voor de suggestie 'het goed te doen' en 'te leren schrijven'; maak daar gebruik van. Blijf ook de jaren erna kritisch op de manier waarop je kind zijn/haar pen vasthoudt en leg zo veel mogelijk uit waarom je er zo over 'zeurt'.
• Geef kleuters altijd potloden en waskrijt om mee te tekenen en 'schrijven'. Deze geven een goede weerstand op het papier en maken dat het kind de bewegingen als het ware in zijn geheugen 'grift'. Zodra de bewegingen beter zijn ingesleten, kan worden overgestapt naar bijvoorbeeld een fijnschrijver of vulpen. Een balpen is nooit geschikt voor kinderen met schrijfproblemen, om de eenvoudige reden dat op de punt een balletje zit. Dit balletje rolt en draait bij het schrijven en geeft het kind geen standvastige schrijfervaring. Bovendien geeft een balpen bijna geen weerstand op het papier zodat het kind niet kan voelen wat het neerschrijft.
• Doe spelletjes of oefeningen om de fijne en grove motoriek te verbeteren. Bijvoorbeeld: afwisselend voor je buik en achter je rug klappen (afwisselen met harder/zachter, of gelijktijdig een liedje zingen); vuisten in de lucht steken en vervolgens losjes op de schouders laten neerkomen; polsen losdraaien; met de hand (met gestrekte arm) een denkbeeldige schroef indraaien; duimen draaien; handen afwisselend met de palm naar boven en naar beneden plat op de tafel leggen; of met de vingers op tafelen roffelen.
• Laat kinderen extra oefenen met schrijfpatronen als lussen, krullen, kronkels, slingers en doolhoven. Klik hier voor een paar geschikte oefenboekjes.
• Laat je kind spelen met een kralenplank. Je kind moet de kraaltjes oppakken tussen duim en wijsvinger en zal vaak kraaltjes overgeven van de ene hand naar de andere hand. Dat zijn goede voorbereidingen op het leren schrijven. Lees hier meer over de kralenplank.
• Geef je kind schrijfhulpmiddelen die een goede driepuntsgreep afdwingen. Er zijn heel wat verschillende schrijfhulpmiddelen te koop die een goede potlood- of pennengreep afdwingen. Van potloden met speciale inkepingen, tot voorgevormde pennen en blokjes die je om een potlood of pen kunt schuiven.

Voorop gesteld: het aanleren van de juiste manier om potlood/pen vast te houden is voor álle kinderen moeilijk. Het vergt jarenlange en regelmatige oefening om het helemaal onder de knie te krijgen. Voor sommige kinderen (vooral jongens) is het echter nog moeilijker dan voor anderen.

Een meerderheid van de kinderfysiotherapeuten en leerkrachten ondersteunt de stelling dat steeds meer kinderen schrijfproblemen hebben. Kinderen met schrijfmotorische problemen worden soms – onterecht - als lui en slordig omschreven, "Hij doet zijn best niet", "Ze is gewoon wat trager dan de anderen..." Ook faalangst is een regelmatig voorkomend probleem bij kinderen met schrijfproblemen.
 

Een van de oorzaken daarvan zou zijn dat kinderen steeds minder beweging krijgen, waardoor hun motorische vaardigheden achterblijven. Met name de fijne motoriek blijft achter. “Ook de grootmotoriek en de coördinatie zijn zwakker bij de kinderen en dit heeft ook zijn gevolgen voor het schrijven, want schrijven is geen fijnmotoriek, maar veel meer. Dit heeft ook een invloed op het welzijn van kinderen en op het zich handhaven op de speelplaats, in de gymles en de sportclub”, stelt schrijftherapeut Marc Litière. 

Er is natuurlijk al veel aandacht voor het belang van lichaamsbeweging voor kinderen. Maar vaak gaat het daarbij alleen om het aanpakken van overgewicht. Beweging om calorieën te verbranden. Dat is een erg eenzijdige kijk op beweging. Bij kinderen staat beweging synoniem aan ontwikkeling, zoals wel blijkt het verband tussen lichaamsbeweging en goed kunnen schrijven.
 

Heeft jouw kind veel last van schrijfproblemen? Overleg dan eens met de leerkracht of het zinvol is hulp te zoeken bij een  (kinder)fysiotherapeut. Deze kan aan de hand van een schrijf- en motorisch onderzoek beoordelen of er alleen sprake is van een schrijfprobleem of dat er ook problemen zijn in de fijne motoriek. (Goed om te weten: voor kinderen tot 18 jaar wordt fysiotherapie vergoed door de basisverzekering. Een verwijzing van de huisarts is niet nodig.) 

De fysiotherapeut leert je kind een goede zithouding en pengreep en denkt mee over de keuze van de juiste pen. Ook wordt bekeken je kind voldoende afwisseling tussen spanning en ontspanning van de pols en vingers heeft. Natuurlijk blijft het niet alleen maar bij kijken, maar worden er ook gedaan ter ondersteuning van de hand-oogcoördinatie en fijne motoriek. Dat gebeurt in de vorm van spelletjes, die de meeste kinderen erg leuk vinden.

Het is gangbaar dat de fysiotherapeut de schrijfmethode van school hanteert en zo nodig contact onderhoudt met de juf of meester.