Hoe ontwikkelt het kinderbrein zich?

Dankzij breinonderzoek weten we dat de ontwikkeling van ons brein pas op 25-jarige leeftijd voltooid is. Als ouder ben je al vanaf de geboorte superbelangrijk voor de hersenontwikkeling van je kind.

Mensen zijn net kangoeroes: we worden veel te vroeg geboren. Het kangoeroejong kruipt na de geboorte in de buidel kruipt om daar verder te ontwikkelen tot het ‘klaar’ is: de organen worden gevormd en de achterpoten moeten nog groeien. Als het kangoeroetje ‘af’ is, kruipt het uit de buidel.

Onderontwikkeld brein bij de geboorte

De mensenbaby wordt heel wat completer geboren dan de kangoeroe. Alles zit erop en eraan, zeggen kersverse ouders vaak vol trots. Toch is een baby bij de geboorte verre van af. Het brein is nog erg onderontwikkeld, waarschijnlijk omdat een volledig ontwikkeld brein zo’n groot babyhoofd zou vergen dat een baby niet door het geboortekanaal zou passen.
 
Dankzij breinonderzoek komen we steeds meer te weten over de ontwikkeling en werking van het menselijk brein. Zo is inmiddels bekend dat de ontwikkeling van ons brein pas rond 25-jarige leeftijd voltooid is.

Stimuleren en uitdagen helpt breinontwikkeling

De ontwikkeling van de hersenen na de geboorte is geen proces dat volledig biologisch is vastgelegd. De invloed van de omgeving is enorm. Hoewel de globale route genetisch is bepaald, zijn het de alledaagse ervaringen en relaties die uiteindelijk bepalen hoe het kinderbrein zich ontplooit.
 
Hoe meer het brein wordt gestimuleerd en uitgedaagd, hoe meer de hersenen leren en zich ontwikkelen: er komen steeds meer verbindingen in de hersenen tussen de verschillende neuronen. Die verbindingen zijn nodig om te  kunnen leren. Ook gaan de verschillende deelgebieden, de ‘kwabben’, in de loop van de ontwikkeling steeds beter samenwerken.

Van binnen naar buiten

Het kinderbrein ontwikkelt zich binnen naar buiten en van achter naar voor. We beginnen met wat we als eerste nodig hebben om te overleven, de ontwikkeling van onze zintuigen. Die wordt aangestuurd door het binnenbrein. Het voorste-bovenste deel is de prefontale cortex. Die is als laatste klaar. Dat is het gebied dat we gebruiken voor complexe functies, zoals plannen, zelfbeheersing en abstract denken. Maar tegen die tijd zitten we al diep in of zelf na de puberteit.
 
Het brein van baby’s wordt in een half jaar tijd ongeveer twee keer zo groot. De breinontwikkeling zit in het binnenbrein. Na zaken als dag-/nachtritme en hechting is de ontwikkeling van de zintuigen de ontwikkeling waar kinderen in de eerste jaren van hun leeftijd vooral mee bezig zijn: zien, horen, ruiken, proeven, voelen – en daarna ook: iets doen met de informatie die je via je zintuigen binnenkrijgt.
 
Na het ontwikkelen van de gebieden die je nodig hebt voor zintuigelijke waarneming, komt de denk- en taalontwikkeling op gang. Zoals iedere ouder al snel doorheeft: ieder kind volgt hierin zijn eigen tempo. Het ene kind begint eerder met praten, een ander met lopen, een derde is met allebei laat (maar wordt later wel hoogleraar).
 
Laat je niet gek maken. Maar het is wel goed om je ervan bewust te zijn dat het belangrijk is dat je je kind voldoende stimuleert. Een voorbeeld is taalstimulering: in het brein van kinderen die niet voldoende gestimuleerd worden in taal, worden niet genoeg verbindingen aangemaakt. Daar houden ze lang last van.

Andersom geldt het ook: hoe meer het kinderbrein wordt gestimuleerd en uitgedaagd, hoe beter het zich ontwikkelt. Al vanaf de babytijd bouwen kinderen woordenschap op. Het gaat er niet eens zo zeer om wélke woorden je kind leert, maar dát een kind woorden leert, zodat het hersensysteem ontwikkeld wordt.

Door veel met je kind te praten, leert je zoon of dochter grammaticaregels. Dat zijn vroege functies waar ze heel lang profijt van houden. Praten, voorlezen, liedjes zingen – het zijn allemaal dingen waardoor het brein van je kind wordt geprikkeld en zich ontwikkelt. 

Eerst de hardware, dan de software

Eerst de hardware, dan de software wordt vaak gezegd als het over breinontwikkeling bij kinderen gaat. Tot een kind ongeveer 6 jaar oud is, is het brein bezig de hardware en noodzakelijke bedrading aan te leggen: waarnemen, spreken, vroege motoriek. Vanaf een jaar of zes jaar kan de software erop: het kinderbrein is klaar om te leren lezen en schrijven.
 
Je begrijpt hoe belangrijk die eerste jaren zijn. Als kinderen als baby, peuter en kleuter thuis (en later ook op school) niet voldoende zijn gestimuleerd, zijn hun hersenen minder goed toegerust op de taken die hen nog te wachten te staan. Voor elke nieuwe ontwikkeling in het brein is de basis van de voorafgaande ontwikkeling nodig. Complexe vaardigheden opdoen wordt lastiger als de fundering wankel is.

Gevoelige periodes

In breinontwikkeling zijn er gevoelige periodes waarin noodzakelijke ontwikkelingen moeten plaastvinden. Het brein is zo geprogrammeerd dat bepaalde ontwikkelingen ‘gepland’ staan voor een bepaalde periode. Als een kind bijvoorbeeld niet goed hoort en niemand heeft dat door, komt de taalontwikkeling niet op gang. In de gevoeldige periode staat het brein ervoor open om verbindingen aan te leggen. Als dat proces niet in de verwachte periode opgang komt, lukt dat niet goed meer.